نگاهی به زندگی و کارنامه فرهنگی زنده یاد اسماعیل سعادت

شهرآرانیوز - «ابتدا ترجمه هایی که به بنگاه ترجمه و نشر کتاب می رسید، به همان نحو که مترجم نوشته بود، چاپ می شد، اما بعد نمی دانم به پیشنهاد چه کسی مقوله بازبینی و ویرایش کارها مطرح و نخستین ویراستاری آثار ترجمه ای نیز به آقای سعادت محول شد. در زمینه ترجمه، ما دو نوع ترجمه داریم که هر دو کار دشواری است: یکی ترجمه خلاق و دیگری ترجمه تخصصی. اگرچه آقای سعادت کمتر به ترجمه خلاق پرداخته اند، ترجمه های موجود ایشان در این زمینه بسیار پرارزش است. ترجمه مقالات دائره المعارف فرهنگ آثار و ترجمه کتاب «ایزابل» [اثر آندره ژید] در این رده جای می گیرد. ایزابل نمونه درخشانی است از ترجمه های سعادت و وی در این اثر ظرافت های قلم را به اوج رسانده. در عرصه ترجمه های تخصصی هم سعادت آثار بسیاری را عرضه کرده است. مترجم این آثار باید هم خودش اهل فرهنگ باشد و هم اطلاعات گسترده ای از اصطلاحات داشته باشد؛ که آقای سعادت هر دو ویژگی را داراست؛ به گونه ای که استادان فن، از جمله زنده یاد دکتر مهدوی، ترجمه های ایشان را پسندیده اند.» این نظر استاد احمد سمیعی گیلانی، پژوهش گر و مترجم و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، است که ده سال پیش در برنامه پاسداشت مقام شادروان اسماعیل سعادت به زبان آورد. او آن مرحوم را نخستین ویراستار ایران به معنای امروزی کلمه دانسته بود. بر پایه گزارشی که آن زمان پایگاه اطلاع رسانی شهر کتاب درباره این برنامه منتشر کرد، بزرگان دیگری نیز در مراسم حضور پیدا کردند و مقام و شخصیت استاد سعادت را گرامی داشتند. از جمله دکتر فتح ا... مجتبایی، نویسنده و مترجم و دیگر عضو پیوسته فرهنگستان که گفت: «در همان آغاز امر ویرایش در ایران، آقای سعادت متوجه نکاتی می شدند که کمتر کسی در آن روزگار به آن ها پی می برد.» یا حسین معصومی همدانی، مترجم و استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان، که سردبیری آن مرحوم را در مجله آبرومند حوزه علوم انسانی یعنی مجله «معارف» یادآور شد.

اسماعیل سعادت، مترجم آثار فلسفی و ادبی، زبان شناس، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و عضو شورای عالی ویرایش سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بامداد دیروز در نودوپنج سالگی برای همیشه چشم بر دنیا بست. در مطلب پیش رو، مروری داریم بر زندگی و کارنامه فرهنگی او.

یک سده فرهنگ

پنجم مهر سال ۱۳۰۴ در خوانسار زاده شد اما هنگامی که در بیست سالگی از دانش سراى مقدماتى تهران فارغ التحصیل شد، در پایتخت آموزگارى در پیش گرفت. چند سال بعد کارشناسی اش را در رشته زبان فرانسه و انگلیسى از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گرفت و سپس به دبیری ارتقا پیدا کرد. سال ۱۳۴۷ در همان دانشگاه تحصیلاتش را در مقطع کارشناسى ارشد و رشته زبان شناسى تکمیل کرد.

سعادت در عمر پرباری نزدیک به یک‌سده خدمات بسیاری به فرهنگ مردم کشورش عرضه داشت. با بنگاه ترجمه و نشر کتاب، مجله راهنماى کتاب به مدیریت ایرج افشار، مؤسسه انتشارات فرانکلین و مرکز تهیه مواد خواندنى براى نوسوادان به سرپرستى ایرج جهان شاهى همکاری کرده است و سردبیرى مجله پیک دانش، معاونت انتشاراتى مرکز تهیه مواد خواندنى براى نوسوادان، سردبیری مجله معارف، مدیریت دانشنامه زبان و ادبیات فارسى و عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و شورای عالی ویرایش سازمان صدا و سیما از جمله فعالیت های فرهنگی اوست.

افتخارات آقای مؤلف و مترجم

یک فهرست پر و پیمان

اما آن مرحوم کتابی با عنوان «جای پای ایام» منتشر کرده که دربردارنده مقالاتی با محوریت ادبیات و فلسفه اعم از تألیف و ترجمه است. او همچنین ترجمه های گوناگونی دارد که از آن میان می توان به این فهرست اشاره کرد: «تلخکامی های سوفی»، اثر کنتس دو سگور، «ایزابل» نوشته آندره ژید، «زن‍دگ‍ی م‍ی‍ک‍ل آن‍ژ» به قلم روم‍ن رولان ، «کشفیات نوین در روان پزشکی» نوشته کلیفورد آلن، «شیر و جادوگر» اثر سی. اس. لوئیس، «عصر بدگمانی: گف‍ت‍ارهایی درب‍اره رم‍ان »، به‌قلم ناتالی ساروت، «م‍ی‍ک‍روب ها» اثر آی‍زاک آس‍ی‍م‍وف ، «اخلاق» از جورج ادوارد مور، «س‍رود ن‍ی‍ب‍ل‍ون‍گ‍ن » (افسانه مشهور ژرمنی سروده شاعر اتریشی ناشناس در اوایل قرن سیزدهم میلادی)، «رس‍ال‍ه در اص‍لاح ف‍اه‍م‍ه و به‍ت‍ری‍ن راه ب‍رای رس‍ی‍دن  ب‍ه ش‍ن‍اخ‍ت ح‍ق‍ی‍ق‍ی چی‍زه‍ا» اثر اسپینوزا، «مسئله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن» اثر شیخ بوعمران، «خطابه» اثر ارسطو و جز این ها.

زندگی مکتوب استاد

یکی از راه هایی که علاقه مندان به شناخت مفاخر ادبی و فرهنگی ایران در آن سیر می کنند، مطالعه زندگی نامه این بزرگان است. «مروارید اندیشه: مصاحبه تاریخ شفاهی با اسماعیل سعادت» کتابی است که به همت پیمانه صالحی فشمی و سازمان اسناد ملی ایران درباره زندگی استاد سعادت نگاشته و منتشر شده است.